Met Hemelvaart 2014, heb ik een interessante bijscholing gevolgd van Odulp Damen over impressief en expressief werken in de muziektherapie. Hieronder volgt een samenvatting.

Impressief werken in de muziektherapie houdt in dat je kwaliteiten van muziek op je in laat werken. Van buiten naar binnen dus. Bij expressief werken is dat andersom: je drukt jouw persoonlijke ervaringen en emoties uit in muziek, van binnen naar buiten dus.

 

Impressief werken met muziek

De kwaliteiten van klank en muziek, die via het oor worden opgenomen werken door in het gevoel en in de vitaliteit. Denk aan de klank van instrumenten, van de muzikale elementen, of luisteren naar muziek. Nieuwe kwaliteiten kunnen via de zintuigen worden opgenomen, inwerken op het lichaam, onderzocht en eigen gemaakt worden. Het is een voedend proces. Belangrijk hierbij is dat de muziekkwaliteiten die ingebracht worden een mate van objectiviteit hebben en toch verbonden gespeeld worden. De luisteraar schept hierdoor ruimte in zichzelf om de kwaliteit te beleven. Je maakt je dienstbaar aan de muziek als het ware. De werkingsrichting is van buiten naar binnen. Receptieve therapie is hier een voorbeeld van; maar ook de geleide improvisatie en de gestructureerde oefening waarbij een bepaalde muziekkwaliteit ingebracht/beleefd wordt.

 

Expressief werken

Hier gaat het erom dat we ons innerlijk, ons gevoelsleven, onze eigen ervaringen en emoties uitdrukken in klank of muziek. Van binnen naar buiten dus. Datgene wat in je half- of onderbewuste gevoelsleven ligt, kan tot verschijning komen. Het middel (instrument, klank) staat ten dienste aan de persoonlijke expressie. In de vrije/geleide improvisatie onderzoek je wat er in je leeft en wat dat met je doet. Het is een proces van zelfkennis. Daarnaast kan het ook geblokkeerde energie weer in beweging en in stroming brengen.

 

Twee bewustzijnsstromen in de mens

Bij de impressieve stroom kun je spreken van een richting van buiten naar binnen en van boven naar beneden in de mens. Via het horen verbindt datgene wat van buiten naar ons toekomt zich met het gevoel: er ontstaat een voelend horen dat werkt tot in het onderbewuste en door het hele lichaam. Het is een beweging van het daglichte bewustzijn naar het nachtdonkere onderbewustzijn. Kwaliteiten van klank en muziek worden opgenomen en vaak uitgedrukt als belevingen als: transparant, sereen, teer, krachtig, snijdend, omhullend, warm, enz.

Vanuit de expressieve stroom kun je spreken van een beweging van binnen naar buiten en van beneden naar boven. Vanuit het onderbewuste stijgen ervaringen of emoties op, deze worden gevoeld en komen tot het bewustzijn. Van donker (vergetelheid) naar het lichte bewustzijn. Ze worden benoemd als basisemoties: boos, bang, bedroefd, blij, jaloers, eerbiedig, dankbaar, verlangend, eenzaam, enz.

Zo ontstaan er twee bewegingsrichtingen in het gevoelsleven (ons middengebied) die op elkaar reageren. Vanuit de expressieve stroom ontstaan de emoties en vanuit de impressieve stroom het kwaliteitsbeleven. Deze verschillende lagen bewegen zich door elkaar heen, als in een golvende beweging.

 

De verbinding tussen de impressieve en expressieve stroom

Het kwaliteitsbeleven, dat van boven naar beneden werkt, roept vaak emotionele reacties op. Dan ontstaan er omkeermomenten tussen de dalende en stijgende bewustzijnsstroom.

Bijvoorbeeld: Je luistert naar een rustige melodie op de lier en plotseling word je gegrepen door een oud verdriet dat zich wil uiten.

‘Woede’ kan bevrijd worden als er eerst een vorm gevonden wordt om het te uiten (expressief) en daarna een weg om de kracht ervan als positieve zelfbeleving te voelen (expressief-impressief) en tot slot rust te vinden (impressief).

In het genezingsproces kunnen de impressieve werkvormen de vitaliteit ondersteunen. Zij kunnen het zelfbewustzijn ondersteunen door het gevoel van schoonheid te beleven of te creëren. Zij kunnen innerlijk rust brengen. Zij kunnen ruimte vrijmaken voor nieuwe ervaringen, waardoor nieuwe energie het innerlijk kan binnenstromen. Doordat zij kunnen doorwerken tot in onbewuste lagen, kunnen zij de aanzet geven om gevoelens en emoties weer tot bewustzijn te brengen. Bij ernstige emotionele stoornissen kunnen zij van belang zijn in de fase van stabiliseren.

Vanuit de muziek zelf kunnen kwaliteiten werkzaam worden die helende krachten van buiten naar binnen dragen in de mens. De richting daarbij is van boven naar beneden: via het oor stroomt de vibratie en het licht van de klank in je uit door heel het lichaam.

In het genezingsproces kunnen expressieve werkvormen blokkades opheffen. Stremming kan weer gezonde vitale stroom worden. Het bewustzijn van gevoelens en emoties wordt erdoor versterkt. Of het kan verbonden worden aan onverwerkte levenservaringen. Daardoor kunnen oorzaken aan het licht komen van ingeslepen gedragspatronen. Een bewust verwerkings- en omvormingsproces van emotionele ervaringen kan worden aangegaan.

 

Combineren van impressief en expressief werken

Expressief werken is vaak noodzakelijk om dat wat je hindert, maar niet bewust bent, te uiten en tot bewustzijn te brengen; het legt de wonden open en brengt beweging in verstarde patronen (uit lichaamsgebieden).

Impressief werken is nodig om wonden te verzorgen, pijn te verzachten en te oefenen aan het veranderingsproces.

Beide processen kunnen elkaar in een afwisseling ondersteunen.

 

Monique Schuurmann Hess, muziektherapeute